با پشتیبانی Blogger.

دنبال کننده ها

۱۳۹۰ دی ۲۳, جمعه

وضعيت فاجعه‌بار جنگل‌هاي ايران

۲:۳۳ | ارسال شده توسط Goale-omid | | ویرایش پیام

مجمع عمومي سازمان ملل متحد، سال ۲۰۱۱ را "سال جهاني جنگل" نام‏گذاري کرده بود؛ تا توجه جهانيان را به اهميت رسيدگي به وضعيت جنگل‏ها در سراسر جهان جلب کند. هم‏چنين گذشته از هشدار دادن نسبت به عواقب تخريب بيش از پيش جنگل‏ها در بسياري از نقاط جهان، سطح آگاهي را در ارتباط با حفاظت و توسعة پايدار انواع جنگل‏ها بالا ببرد.
در اين ميان، در واپسين روزهاي سال ۲۰۱۱، نشستي با عنوان "همايش بين‌المللي بزرگ‏داشت سال جهاني جنگل" در ايران برگزار شد و طي آن، نسبت به بروز فاجعه در جنگل‏ هاي ايران هشدار داده شده است.
... آقاي دکتر کهرم، در اين گردهم‏ آيي گفته شد که ايران در شمار هفتاد کشوري است که پوشش جنگلي‏ اش کم‏تر از ۱۰درصد است. اين رقم نشان‏دهندۀ چيست؟


اگر جنگلي وجود داشته باشد که در گذشته در مملکت ما بود، آن‏طور که سياحان مي‏نوشتند، ما مي‏توانستيم از جنوب به شمال کشور را طي کنيم، در زير سايۀ درختان و يا از شرق به غرب؛ که الان اين‏طور نيست. 
اين عدد يک ‏دهم خاک و يا ۱۰درصد از وسعت خاک يک مملکت، نمايان‏گر اين است که ۱۰درصد از خاک زير سايۀ درخت است، ۱۰درصد از خاک از پوشش جنگل دارد استفاده مي‏کند، ۱۰درصد از خاک دارد از طراوت درختان استفاده مي‏کند و ۱۰درصد از خاک دارد آب را توسط همين جنگل‏ها و درختان به سفرۀ آب‏هاي زيرزميني مي‏فرستد. 
هر رقمي کم‏تر از اين، نمودار ناکافي بودن مقدار جنگل نسبت به وسعت آن است، کما اين‏که الان ما داريم مي‏بينيم. به‏ خاطر اين‏که فايدۀ جنگل‏ها در تأمين درخت و سايه خلاصه نمي‏شود و اين‏ها عامل بسيار بسيار مهمي هستند، مثلاً در توليد اکسيژن و مثلاً در جلوگيري از گرد و خاک و يا فرسايش خاک. بنابراين کم‏تر از ۱۰درصد از وسعت يک مملکت، يعني جنگل ناکافي براي آن کشور، هرجا که مي‏خواهد باشد.

آقاي دکتر کهرم، در اين گرد‏هم ‏آيي، نسبت به بروز فاجعه در جنگل‏ هاي ايران هشدار داده‏ اند. وضعيت کنوني چگونه است که صحبت از فاجعه شده و در گذشته چگونه بوده است؟
بله؛ من تصور مي‏کنم که فاجعه هم ‏اکنون با ماست. يعني ما نبايد منتظر فاجعه باشيم. در ظرف ۳۰ سال، يعني از سال ۱۳۳۹ تا ۱۳۶۹، ما پنج ميليون هکتار از جنگل‏هاي شمال را از دست داديم. در گذشته حدود ۳۳ ميليون هکتار جنگل‏هاي شمال و يا "هيرگاني" را داشتيم که الان به ۱۲ميليون هکتار تقليل پيدا کرده است. اين آن‏چه هست که بر سر جنگل‏هاي شمال آمده است.




جنگل‏هاي زاگرس که از شمال غربي تا وسط‏ هاي ايران، تا استان فارس ادامه دارد، همه ساله يک ‏سوم آب ايران را مهار مي‏کند، در سفره ‏هاي زيرزميني فرو مي‏برد. اين‏ جنگل‏ها را ما در گذشته، به خصوص جنگل‏هاي باارزش بلوط را به بهانه هاي مختلف از دست داديم و جنگل‏هاي ساير مناطق، مانند استان فارس، مانند جنگل‏هاي خوزستان و يا خراسان و نواحي جنوب شرق ايران، مانند بلوچستان را هم به همين ترتيب داريم از دست مي‏دهيم. 
بنابراين ملاحظه مي‏فرماييد که اين هشدار کارشناسان به ‏موقع و به‏ جا است و حتي به نظر من، مقداري هم دير شده است. يعني اگر ما هم‏اکنون به فکر نجات اين جنگل‏ها بيافتيم، شايد يک نسل انساني، يعني حدود ۳۰ سال طول خواهد کشيد تا اين‏ها برگردند به حالتي که همين ۳۰ سال پيش داشتند.


آقاي دکتر کهرم، هم‏چنين در اين همايش گفته شده که براي جلوگيري از بروز فاجعه در رويش‏گاه‏هاي جنگلي، بايد سريعاً اقدام کرد. در غير اين صورت، به زودي جنگل‏هاي زاگرسي به بيابان تبديل شده و جنگل‏هاي شمال کشور تبديل به رويش‏گاه‏ هاي زاگرسي مي‏شوند. اين يعني چه؟ 


مقصود از رويش‏گاه‏هاي زاگرسي، تنوع درختان بسيار کم است. يعني مثلاً جنس بلوط غالب است و بعد جنس‏ هاي ديگر درخت‏ها کم است و تُنُک هستند. يعني يک درخت اين‏جا، ديگري به فاصلۀ پنجاه متر قرار دارد. در صورتي که در جنگل‏هاي شمال ما انبوه و تراکمي را داريم که در جهان بي‏سابقه است. به قول يکي از پدران علم جنگل ‏شناسي، وقتي در اروپا و امريکا مي‏خواهند پدر و جد جنگل‏هاي اروپايي را پي‏گيري و مطالعه کنند، به ايران مي‏ آيند. به‏ خاطر اين‏که اين جنگل‏هاي خودرو که دست انسان تا به حال در آن دخالت نداشته، حدود سه ميليون سال پيش به وجود آمده ‏اند و دست طبيعت آن‏ها را کماکان حفظ کرده و جاي هر درختي که مي‏ميرد، يک درخت مي‏ کارد. 
اگر ما به همين صورت، به ‏خاطر چوب، به خاطر منابع طبيعي، به خاطر فراهم کردن زمين براي چرا و يا به ‏خاطر رها کردن دام در داخل جنگل‏ها، از جنگل‏هاي شمال، بهره ‏برداري کنيم، به قول کارشناسان، جنگل‏هاي مخروبه ‏اي خواهيم داشت که تنک مي‏شود و از تنوعي که الان برخوردار است، از اين تنوع کاهش پيدا مي‏کند و تبديل به جنگل‏هايي مانند زاگرس مي‏شود که آن‏ها هم جنگل‏هاي مخروبه هستند. حيف است! به راستي حيف است که اين جنگل‏هاي طبيعي سه ميليون ساله را ما از دست بدهيم.
آقاي دکتر کهرم، هم‏چنين گفته شده که ۳۰۰هزار هکتار رويش‏گاه جنگلي در غرب ايران از بين رفته است. چرا؟
دلايل از بين رفتن جنگل‏ها در غرب ايران متعدد است. ولي قسمت اول‏اش، مثلاً تهيۀ سوخت است. ما در سال، از جنگل‏هاي خودمان ۶/۹ميليون متر مکعب براي سوخت، تهيۀ زغال و يا هيزم، برداشت مي‏کنيم. در حالي‏که ميزان پايدار ۳/۹ميليون مترمکعب است. يعني ما سه ميليون مترمکعب را داريم از اين جنگل‏ها اضافه برداشت مي‏کنيم؛ بيش از توان آن‏ها. اين سيستم پايدار نمي ‏ماند. يعني به قول سعدي:
«بر آن کدخدا زار بايد گريست
که دخل ‏اش بود نوزده، خرج‏ بيست»
ما بيش از دخل‏مان داريم از اين جنگل‏ها داريم بهره ‏برداري مي‏کنيم.
مسئلۀ ديگر وجود دام در داخل اين جنگل‏ها است. مسئلۀ ديگر، وجود انسان‏ها است که در داخل اين جنگل‏ها زندگي مي‏کنند و پرچين زميني که هر سال مورد استفاده قرار مي‏دهند، مرتب در حال گسترش است. آن‏ها مي‏روند در دل جنگل درخت‏ها را قطع مي‏کنند، براي مصارف صنعتي، سوخت و يا براي اضافه کردن به زمين‏هاي کشاورزي.


ما زمين‏هاي کشاورزي‏ و زمين‏هاي مرتع را به هزينۀ جنگل‏ها داريم ايجاد مي‏کنيم. همان کاري که در جنگل‏هاي آمازون دارد صورت مي‏گيرد، ما در وسعت کوچک‏تري، در ايران داريم انجام مي‏دهيم. وقتي در طي ساليان حساب کنيد، ۳۰۰هزار هکتار در سال، مقدار کمي نيست. ولي با اين سرعت، به نظر مي‏رسد که افزايش هم پيدا کند متأسفانه!
آقاي دکتر کهرم، تخريب جنگل‏هاي ايران چه عواقبي خواهد داشت؟
چندي پيش در شهر پُتسدام (potsdam) آلمان کنفرانسي در مورد جنگل‏هاي جهان برگزار شد و "ناسا"، سازماني که انسان را بر روي کره ‏ي ماه نشاند، به آن‏جا آمد و گفت ما داريم براي اولين بار علم‏مان را کاربردي مي‏کنيم. يعني تا به حال به آسمان نگاه مي‏کرديم، از اين به بعد به زمين نگاه مي‏کنيم. يکي از چيزهايي که اين سازمان به آن نگاه مي‏کرد، جنگل‏هاي جهان بود و ديگري تالاب‏ هاي جهان. ناسا گفت: ما عکس‏ها و تصاوير ماهواره‏اي را براي کشورها مي‏فرستيم که به آن‏ها هشدار بدهيم. 
مملکت ما در يک منطقۀ خشک و نيمه ‏خشک جهان قرار گرفته که ميزان بارندگي در آن‏جا حدود ۲۵۰ ميلي‏متر در سال تخمين زده مي‏شود. در حالي‏که به ‏طور معدل، جهان حدود ۸۵۰ ميلي‏متر باران دريافت مي‏کند. با اين ميزان باران، ملاحظه مي‏کنيم که چقدر مملکت ما خشک است و چقدر ميزان آب براي‏ش اهميت دارد. جنگل‏ها چه در شمال -جنگل‏هاي هيرگاني- و چه در زاگرس، بهترين منبع تهيۀ آب هستند. يک ليتر آب در زمين‏هاي جنگلي در ظرف هفت دقيقه به عمق زمين مي‏رود و به سفرۀ آب زيرزميني مي‏پيوندد. در زمين کشاورزي، اين زمان ۴۵ دقيقه طول مي‏کشد و در زمين‏هاي باير بدون پوشش گياهي، چهار ساعت. بنابراين جنگل‏هاي زاگرس و جنگل‏هاي شمال بهترين محل تأمين آب هستند براي مملکت خشک ايران. 
از طرف ديگر، آمار نشان مي‏دهد که يک هکتار جنگل در سال، ۷۰۰ تن از ذرات گرد و خاک را که به آن‏ها "ريزگرد" مي‏گوييم (مثلاً ريزگرد عربي، غربي و…)،جذب مي‏کند. 
از طرف ديگر با اين همه وسايل نقلي ه‏اي که ما در مملکت‏مان داريم، ميزان گازهاي گل‏خانه ‏اي است که جنگل سپري است که کرۀ زمين دست‏اش گرفته و دارد در مقابل اين سموم مقاومت مي‏کند. آن را هم از دست مي‏دهيم. جنگل‏ها بهترين وسيلۀ تهيۀ اکسيژن هستند. وقتي آمدند براي يک درخت ارزش‏گذاري کردند، ديدند از نظر توليد اکسيژن، از نظر ميزان آب، از نظر حفظ خاک، اين درخت ارزشي معادل با ۴۰هزار دلار دارد. يعني همان کاري را که درخت مي‏کند، اگر ما بخواهيم از طريق صنعت از آن بهره ‏برداري کنيم، يک‏سال ۴۰هزار دلار بايد هزينه کنيم. اين درخت دارد اين کار را به‏ طور طبيعي براي ما انجام مي‏دهد. 
من وقتي به دانشجويان محيط زيست مي‏گويم که باارزش‏ترين منبعي که در ايران داريم چيست؟ آن‏هايي که فرزانه هستند، برمي‏گردند مي‏گويند: خاک! يعني ما ميزان فرسايش خاک‏مان در جهان يا رتبة اول و يا رتبة دوم را دارد. حال جنگل و پوشش جنگلي بهتر از هر چيز ديگري مثل مالچ، بوته ‏ها، زمين زراعي و يا تالاپ‏ها خاک را حفظ مي‏کند. ۴۳درصد فرسايش خاک در مملکت ما، در اثر جنگل ‏زدايي پيش مي‏آيد. 
يعني جنگل را از بين مي‏بريم، تبديل به مرتع مي‏شود، روي آن مي‏چريم، آن را تبديل به زمين زراعتي مي‏کنيم، بعد از مدتي آن رشوه و کودي که به آن مي‏دهيم، آن‏قدر افزايش پيدا مي‏کند که ديگر درآمد ما کفاف هزينه را نمي‏کند و آن‏جاست که زمين را رها مي‏کنيم و در فرسايش قرار مي‏گيرد. تکه ‏هايي از جنگل زيباي ارس‏باران و يا شمال و يا زاگرس گواه بر چنين عملي است. 
بنابراين تمام جنبه‏ هاي زندگي ما، از نظر کشاورزي، از نظر سلامت، توليد آب، توليد اکسيژن، جذب ذرات، جذب اين همه سمومي که ما در فضا پراکنده مي‏کنيم، منوط به وجود همين جنگل‏هاست که اين‏ها را متأسفانه، اين فوايد را ما از دست مي‏دهيم، اگر جنگل‏ها را از دست بدهيم.
آرش اديب زاده  راديو فرانسه

بایگانی وبلاگ

عنوان بایگانی وبلاگ